Bijgeloof en voodoo

Ik had beloofd iets te vertellen over de lokale bijgeloven en voodoo gewoontes van Parako en omgeving. Bijgeloof zit hier heel diep geworteld. Of je nou een ongeletterde boer bent of een econoom die 15 jaar in Europa heeft gestudeerd, het bijgeloof blijft. Ze hebben er hier zelfs een gezegde voor: “Il a quitté le village, mais le village lui n’a pas quitté”, wat zoveel wil zeggen als “Hij heeft het dorp verlaten, maar het dorp heeft hem niet verlaten”. Helemaal waar. Toeval of simpelweg het lot bestaan niet, voor alles is een reden. Je wordt ziek omdat iemand je ziek wenst, je gaat dood omdat iemand een vloek over je heeft uitgesproken. Men gelooft er heilig in.

In de 10 jaar dat ik hier met Háparako bezig ben zijn er zeker vijf notabelen uit het dorp overleden. Twee auto-ongelukken, waarbij drank in het spel was, en drie sterfgevallen door ziekte. Bij de laatste drie was wederom drank in het spel, want alle drie hadden leverproblemen en mochten dus geen alcohol drinken, maar deden dit toch. In mijn Nederlandse ogen is er dus niks raars aan de hand – als je dronken achter het stuur kruipt of doordrinkt terwijl je het aan je lever hebt, tja, dan loop je een gerede kans dat je het met de dood moet bekopen. Hier niet. Hier gaat men ervan uit dat de dood veroorzaakt is door een vloek. Toen Venance vorig jaar overleed aan leverfalen was men er van overtuigd dat iemand iets in zijn huis begraven had. Er is een voodoodokter gehaald die zich gedurende drie dagen in het huis opsloot om zijn geheime rites uit te voeren. Na de derde dag kwam hij naar buiten en deelde mee dat “het” weg was. Iedereen opgetogen en de vrouwen durfden weer in het huis te slapen. Toen ik ze vroeg, wat “het” dan wel was en of ze het gezien hadden, wisten ze het niet en nee ze hadden niets gezien. Die voodoodokter wordt uiteraard betaald en krijgt overvloedig te eten en te drinken. Bovendien komt hij nooit alleen, maar altijd met broers of zonen (voodoo is mannenzaak!) die uiteraard ook allemaal te eten en te drinken moeten krijgen. Het is een kostbare aangelegenheid!

Afgelopen april is er een conflict ontstaan tussen de bwa en de peulh. De peulh zijn van oorsprong nomadische veetelers, maar tegenwoordig settelen ze zich aan de rand van bestaande dorpen. Parako heeft twee van zulke peulh-kampen. De bwa en de peulh leven over het algemeen gemoedelijk samen en er wordt zelfs veelvuldig getrouwd tussen de twee stammen. De bwa zijn landbouwers en alle grond behoort hen toe. Tegenwoordig is alle land bij wet nationaal, maar de bwa blijven zich daartegen verzetten. Wanneer een overheid een project wil beginnen, waar iedereen beter van wordt, dat ontwikkeling meebrengt, en de grondbezitter is tegen, dan gaat het project simpelweg niet door. Soms is het nodig om van overheidswege grof geweld te gebruiken en de landeigenaars te dwingen. Uiteindelijk wint natuurlijk altijd de overheid, maar er moeten wel behoorlijke compensatiegelden betaald worden. De peulh bezitten geen land en krijgen dat ook niet van de bwa. Ze mogen hooguit het kleine beetje land rondom hun kampementen bebouwen, maar geen grote arealen. Dat mag dan vanuit de traditie logisch klinken, maar heden ten dage is het niet meer te doen. Veel veestapels zijn geslonken en al je eten in de winkel kopen is voor de peulh uiteraard niet te doen. Ze proberen dus iedere keer weer een beetje land erbij te smokkelen. Zo ook afgelopen april, de maand dat de landbouwvelden voorbereid worden op de regentijd. De chef van de peulh heeft op hoge poten land geclaimd, land waar hij volgens hem recht op had want het was hun land. Nou, dat moet je niet tegen een bwa zeggen! De ruzie liep steeds hoger op, de gemeente bemoeide zich ermee en het leger moest er zelfs aan te pas komen. Niks hielp. Op een gegeven moment haalt die dommerik van een peulh-chef het in zijn hoofd om te roepen dat hij het was die ervoor gezorgd had dat die vijf notabelen de afgelopen jaren gestorven waren. Voila de reden voor de bwa, die nu op hun beurt helemaal door het lint gingen. Binnen no time werden alle mannen verzameld om een strafexpeditie ondernemen. Alle huizen zijn kapotgeslagen en in de hens gestoken en de bewoners verjaagd. Personen en vee zijn ongemoeid gelaten, maar iedereen is verjaagd. Ik word al huiverig als ik het verhaal hoor, daar hoef ik niet voor aanwezig geweest te zijn. Het doet mij meteen denken aan die woedende menigte die mij twee jaar geleden het dorp uit heeft gejaagd. Dronken, opgefokt en redeloos.

De bwa op hun beurt hebben nu gezegd dat als de peulh terugkomen ze allemaal zouden sterven. Ze hoeven maar een beker water te drinken op hun oude gebiedje om een zekere dood tegemoet te gaan. De peulh laten het dus wel uit hun hoofd om terug te komen. Ze worden nu in tentenkampen in Dédougou opgevangen en komen ten laste van de belastingbetaler, want ze moeten natuurlijk wel te eten krijgen. Terugkomen is geen optie. Het grootste gedeelte van de grond waar de kampementen stonden is alweer in gebruik genomen door de bwa als landbouwvelden.

Al deze ellende alleen maar vanwege dat achterlijke bijgeloof. Hoe vaak is er al niet een vloek over mij uitgesproken, hoe vaak is de bliksem op mij afgestuurd en hoeveel amuletten heb ik al niet voor mijn huisdeur of op het projectterrein gevonden. Ik leef nog steeds en gelukkig nog steeds in goede gezondheid. Hoe vaak ik hieraan ook refereer, het overtuigd niet.

Het zal pas echt wat gaan worden met de ontwikkeling van Afrika als de angst voor voodoo en bijgeloof ophoudt te bestaan, als de rede gelding gaat krijgen boven emotie. Een rijke cultuur is een mooi goed en alleszins waard te behouden, maar wil men mee in de vaart der volkeren, dan zal er toch gekozen moeten worden.