Nanoe is dood

Afgelopen maandagochtend, zo rond zessen is Nanoe (oma), de moeder van Antoine en Venance, rustig overleden. Haar drie schoondochters waren bezig haar te wassen en aan te kleden. Ze hadden haar op een matje gelegd om haar matras te kunnen verschonen en toen ze haar terug wilden leggen op het matras ademde ze niet meer. Eerder die ochtend heeft ze nog grondig gemopperd op haar schoondochters, maar haar dood was rustig. Zonder geluid of beweging is ze ingeslapen.

Nanoe was een van de laatste oude vrouwen van het dorp. Een van de laatste van een generatie die dus op uitsterven staat. Het zijn de wijze oudjes van het dorp, die de kolonisatie nog hebben meegemaakt en de eerste witte paters van de missie hebben zien komen. Nanoe was ook katholiek. Ze heeft zich laten dopen toen ze ernstig ziek was en de paters haar beloofden haar te genezen, mits ze maar bij hen in de kerk zou bidden. Opportunistisch als ze was, heeft zich laten dopen, maar verder heb ik nooit enig spoor van christendom in haar of haar kinderen kunnen ontdekken.

Nanoe was geen makkelijke. Jeetje, wat kon die gemeen en achterbaks zijn. Zoals een goede moeder betaamt, waren haar kinderen haar alles en die konden niks fout doen. Haar schoondochters daarentegen waren in haar ogen allemaal niksnutten. Ze had er nogal wat met die rondhopsende zonen van haar. Antoine heeft bij minstens 5 vrouwen kinderen en Venance bij minstens 7. Niet al die vrouwen leven nog in Parako, maar allemaal hebben ze toch enige tijd in en rond het huis van een van de zoons geleefd en daarmee in de buurt van Nanoe. Ze vond niks leuker dan mensen tegen elkaar op te stoken en leugens te vertellen. Wat dat betreft zijn de appels niet ver van de boom gevallen. Met de ouderdom werd ze ook nog eens steeds chagrijniger; het douchewater was niet warm genoeg, de tô was te hard of de saus te zout etc. Ze ging dit jaar zelfs zover dat ze Senouhan 1 van diefstal van haar dolopotten beschuldigde. Senouhan was het na de zoveelste beschuldiging zo zat dat ze een hele nieuwe set potten heeft gekocht en haar hele kookplaats verhuisde.

Maandagochtend is ze dus in alle rust ontslapen. Vanwege de hitte worden doden altijd meteen dezelfde dag begraven en dat is maar goed ook, want Nanoe begon zo tegen drieën in de middag al behoorlijk kwalijk te ruiken en op te zetten. We zitten hier nu midden in de regentijd en iedereen is “en brousse” om op de landbouwvelden te werken. De hele familie verhuist dan naar de velden en alleen de mannen komen ’s zondags terug naar het dorp om nieuwe voorraden voedsel te halen en zich een stuk in hun kraag te zuipen. De moeders en kinderen blijven soms maanden op de velden. Hierdoor was het nog een hele klus om iedereen in te lichten dat Nanoe gestorven was. Zo’n beetje iedereen in Parako is wel op een of andere manier familie van elkaar en dus ook van Nanoe. Zo werkt dat in kleine gemeenschappen. Gelukkig is er de mobiele telefoon, maar velen moesten toch per fiets of brommer ingelicht worden. Langzaam stroomt de cour dan vol met vrouwen die met luide uithalen huilen en mannen die het graf delven – ieder familielid een paar houwen. Omdat Nanoe zo’n belangrijke figuur was in het dorp is er zelfs een zerk voor haar gemaakt. Meestal wordt men hier in lappen op een matje begraven. De meubelmaker was echter ook “en brousse” en het duurde daardoor tot halfvier ’s middags voordat de zerk klaar was en dat ze begraven kon worden.

Zo’n begrafenisritueel is een hele belevenis op zich. Aan de ene kant wordt er opzichtig en luid gehuild, met slaande armen, over de grond rollend en wat dies meer zij. Aan de andere kant wordt het leven van de gestorvene op de korrel genomen. Iemand verkleedt zich als Nanoe en doet haar na, met alle grollen en chagrijn. Nanoe maakte tijdens haar leven “beurre de karité” (galamboter), dus wordt er aan haar hoofdeinde “beurre de karité” gemaakt. Nanoe verzamelde vruchten in het bos, dus worden er vruchten uit het bos aan haar voeteinde gelegd. Nanoe had een moestuin, dus worden er groenten en een schoffel aan haar voeteinde gelegd. De dode lag opgebaard onder een hangar in haar eigen cabaret en iedereen komt langslopen om te huilen, eerbied te tonen, te waken en geld te geven voor de familie. Daar loopt dan een als Nanoe verklede vrouw tussendoor, met haar stok en haar bril scheef op de neus. Bizar.

Omdat Nanoe katholiek was, stond de catechist erop dat ze een katholieke begrafenis zou krijgen, waarbij gebeden en gezongen werd. Nanoe as echter ook een gerespecteerd oermoeder van het dorp, dus krijgt ze tevens een traditionele begrafenis. Zo’n traditionele begrafenis is eigenlijk ‘ één groot feest, met balafons, trommels, dans, veel eten en nog veel meer drank. Er wordt niet zozeer om de dood getreurd, er wordt veeleer het lange leven dat ze geleid heeft gevierd. Het feest begint meteen al nadat de aarde op de kist is aangestampt. Iedereen duikt de cabarets in en zet het op een zuipen, zowel mannen als vrouwen. Gisteren, dinsdag, werden de muziekanten erbij gehaald en kon het ware feest beginnen. Mannen en vrouwen dansen op, over en om het graf, langs en in haar huis, bij de familie en natuurlijk bij mij toen men mij gewaar werd. Ik zat bij Antoine en Flo onder de mangoboom. Ik zat met tante Kouza, ik denk nu de oudste vrouw van Parako en samen met Nanoe een van de vrouwen die mij destijds de naam Háparako hebben gegeven. Ik zat daar met tante Kouza om haar geld te geven als bijdrage aan de kosten van het begrafenisfeest. Toen de muzikanten en dansers mij zagen zitten kwamen ze meteen op ons af. Daar staan dan iets van 7 trommels en 2 balafons op 5 cm van je oren te tetteren. Dronken mannen staan als een dolle te dansen, alsof ze in trans zijn, wat ze waarschijnlijk ook wel enigszins zijn. Er wordt voor mij gezongen en ik word de hemel in geprezen. Dit uiteraard allemaal opdat ik ze geld geef; geld voor de muziekanten en geld voor de dansers. Vervolgens komen diezelfde muzikanten met vrouwelijke dansers aan en ontspint zich hetzelfde ritueel. Ik sta dan op en geef iedereen duidelijk zichtbaar een briefje van 1.000 francs dat onder luid applaus aangenomen wordt. Naderhand heb ik ze nog 5 liter gemberlikeur gegeven en toen was iedereen weer helemaal blij en was ik de grootste op aarde. Opdat de goden en de voorouders mij zegenen en ten alle tijden beschermen. Amen.

Omdat het een oude vrouw was gaat het feest gedurende drie dagen door, daarna gaat iedereen uitgeput weer terug naar zijn landbouwvelden.