Couleur Locale

Het leven hier op het platteland is vol van bijgeloof, rites en gewoontes. Uit elke kalebas lokaal bier, dolo genaamd, die er gedronken wordt, wordt eerst een klein scheutje op de grond gegoten. Voor de voorouders. De voorouders spelen sowieso een grote rol in alles wat hier gebeurt. Voorouders en kippen. Het zijn de voorouders die aangeven wanneer er met een bouw begonnen mag worden, als er iets mis gaat zijn het de voorouders die zich niet gerespecteerd voelen enzovoorts. De kippen spelen bij meer directe vragen een rol, bij wie de dief is bijvoorbeeld. Speciaal hiervoor “opgeleide” kippen wordt een naam gevraagd en als de kip gewoon rechtop blijft staan dan is de drager van die naam de dief niet. Valt de kip echter om en gaat op zijn rug liggen dan is dat het teken dat die naam degene is die gestolen heeft. Je kunt dan hoog of laag springen, als de kip het zegt dan is het waar. Voordat je op reis gaat vraag je de voorouders middels het slachten van een kip voor een behouden terugkomst. Ook wij doen daar, noodgedwongen, aan mee. Voordat we aan een constructie beginnen vragen we de mannen een ceremonie voor ons te doen zodat alles goed gaat en er geen ongelukken gebeuren. Ik moet zeggen, tot nu toe zijn er inderdaad nog geen ongelukken gebeurd. Ook na behouden thuiskomst uit Ghana, waar de vrachtwagens met goederen opgehaald moeten worden, danken we de voorouders met een kippetje.

Van de week was er opschudding in het dorp omdat er iemand gevonden was met zijn arm in een graf. Dat doe je alleen maar als je er botten uit wilt halen om amuletten te maken of anderszins slechte zaken. Als ik dan geïnteresseerd navraag doe waar dat dan gebeurd is en om wie het ging, kan niemand me daar een antwoord op geven. Iedereen heeft het van horen zeggen. Ik vraag me dan ook vaak af wat het waarheidsgehalte is van dat soort verhalen. Is het niet gewoon bangmakerij? Om het kwaad af te wenden is er door een select groepje oude wijze mannen een rite uitgevoerd, waarbij 4 kippen op een speciale manier gedood zijn en de ingewanden vermengd zijn met aarde. Van dit mengsel is vervolgens een klein beetje in alle waterputten gegooid. Als degene die kwaad wil dan van een van die putten drinkt, dan gaat hij dood. Men moet ook altijd meteen dood, niet eerst een beetje ziek of misselijk, nee meteen dood. Die rite gaat altijd gepaard met veel dolo en de resten van de kippen worden gewoon verorberd. Als neutrale buitenstaander en nuchtere Hollander is het voor mij meer een excuus om het lekker op een zuipen te zetten en er een gezellig “de mannen onder elkaar” uitje van te maken. Antoine, onze magazijnbeheerder, maakt ook deel uit van dat groepje en zijn vele afwezigheid en veelvuldige dronkenschap is dan ook vaak op dit soort riten terug te voeren. Met Flo, zijn vrouw, kan ik daar altijd hartelijk om lachen. Zij is niet van de stam van haar man en kijkt er dus ongeveer zoals ik tegenaan. Het hok waar die ceremonies uitgevoerd worden, staat bij hen op het erf en zij noemt het schamper “zijn kerk”. Haar eigen kippen heeft ze bij iemand anders ondergebracht, want er verdwenen er teveel richting kerk.

Twee weken geleden zijn de blaadjesmaskers weer begonnen uit te lopen. Diegenen die hier al eens op bezoek zijn geweest die herkennen het wel. Ik vind het iedere keer weer indrukwekkend. De maskers zijn mannen die geheel met blaadjes van een bepaalde boom omhangen zijn. Het hoofd is ook helemaal verborgen onder blaadjes en ze praten niet, maar maken een soort piepgeluid met een rietje in hun mond. Zodoende weet je niet wie er onder de blaadjes zit. Traditioneel lopen de maskers uit om de ziektes te verjagen die met de warme woestijnwind, de zogenaamde harmatan, meekomen, zoals TBC en vooral meningitis. De maskers lopen altijd met een stok in de hand en daarmee slaan ze hard op de grond of op jou als je niet uitkijkt. Vooral kinderen zijn als de dood voor de maskers, maar ook vrouwen. Door ouders worden de maskers dan ook vaak gebruikt om kinderen bang te maken of op te voeden. Eigenlijk net zo als bij ons zwarte piet: “als je niet braaf bent ga je in de zak van zwarte piet” – “als je niet braaf bent geef ik je aan het masker”. Zo werd er gisteren tegen een jochie dat cashewappeltjes uit mijn tuin gejat had gezegd dat hij dat nooit meer mocht doen of anders zou zijn moeder hem aan het masker geven. Dat jochie is een kleine opdonder van misschien een jaar of vijf, een schat van een joch, maar ook een boefje. Nou, ik heb ‘m nog nooit zo bang gezien. Hij omklemde mijn been met alle kracht dat hij in zijn kleine armpjes had en toen zijn moeder zijn been trachtte te pakken trilde hij helemaal van angst en zette het op een hysterisch gillen..
Maskers mogen geen deuren open maken of onder een hangar doorlopen, dus in je huis of onder een hangar ben je veilig en kan het masker je geen mep verkopen met zijn stok. Je kunt het natuurlijk ook altijd afkopen met een liter dolo of een muntstuk. Als ze mij zien is dat natuurlijk altijd een reden op mij af te komen en net zolang op de grond te slaan totdat ik ze een muntje toewerp. Omdat blaadjesmaskers mogen meppen en je niet weet wie het in werkelijkheid is, kan dat een mooie vrijgeleide zijn om oude vetes op te lossen. In Dédougou is vorig jaar een jonge man doodgeknuppeld door een masker en dan kan justitie niets doen. Da’s toch maar mooi. Heb je een probleem met je buurman, dan speel je masker en geeft hem een flinke oplawaai. Gelukkig werkt het in de praktijk niet zo. Niet iedereen kan zomaar masker worden. Het zijn alleen families van smeden die maskers mogen initiëren en zijn. Vorige week, toen ik in Dédougou was, liep er een groep van wel 50 maskers door de stad. Prachtig en indrukwekkend. Hele meutes kinderen erachteraan die de maskers uitdagen. Er zijn heel wat rake klappen gevallen, maar meestal zijn de kindjes toch sneller en kunnen ze zich op tijd uit de voeten maken. Hier in het dorp zijn het er meestal maar een stuk of 2-3 en het gaat er ook wat gemoedelijker aan toe.

Voodoo, dat hier gri-gri heet, en hekserij is de normaalste zaak van de wereld. Er zijn goede heksen die bijvoorbeeld helpen bij onbeantwoorde liefdes en slechte heksen die vloeken over iemand uitspreken. Men gelooft er hier heilig in. In 2005, toen de toenmalige caissière een flinke graai in de kas had gedaan, heeft ze op mij ook een gri-gri uitgevoerd. Er zat iets door mijn eten heen en daardoor zou ik de diefstal wel opmerken, maar er niets over zeggen. Jammer voor haar geloof ik niet in die onzin en dan werkt het dus ook niet, want ze is op staande voet ontslagen. Deze keer lag er een amulet voor de ingangsdeur van mijn huis. Dat vertelde een van de dames van het project. Wie het daar neer heeft gelegd en met welk doel is niet duidelijk, maar men gaat ervan uit dat het geen goede bedoelingen waren. Gezien de onmin tussen Venance en mij is hij verdacht nummer 1, maar ja, bewijzen kan je het niet. Twee jaar terug heeft een van de wachten een aarden pot vol met gri-gri gevonden op het projectterrein. Daarvan is uiteindelijk wel de eigenaar van gevonden en het bleek dat jaloezie de reden was om het project te vervloeken. Toen ik deze keer bij de dorpsoudste op bezoek ging toonde die me een hele stapel kalebassen die hier weer gevonden waren. Deze keer zijn we er nog niet uit van wie ze zijn. Ik heb maar weer een kippetje laten slachten :)

Tot zover wat “couleur locale” zodat jullie een idee hebben in welke omgeving ik me bevind. Volgende keer weer meer over het project.